Jaar van uitgave
1998/2001 (aanvullingen)
Uitgever
APS, Utrecht
Typering
Curriculumgebonden observatie- en evaluatiesysteem behorend bij basisontwikkeling.
Het observatiesysteem heeft een drietal functies:
Doelgroep
Voor gebruik in peuterspeelzaal en onderbouw basisonderwijs.
Ontwikkelingsgebied
Brede ontwikkeling en ook specifieke kennis en vaardigheden.
Materiaal
Het observatie-instrument is ingebed in het programma Startblokken en Basisontwikkeling en hiermee ook gekoppeld aan
de verschillende bij deze aanpak behorende materialen.
Naast een observatie-instrument is een planningsinstrument beschikbaar voor de planning van educatieve activiteiten.
Voor de planning van het dagelijkse aanbod maken leid(st)ers
en leerkrachten gebruik van een logboek, waarin zij de geplande activiteiten, hun hulp daarbij en hun bevindingen
noteren. Deze informatie wordt per kernactiviteit verzameld volgens een bepaald model, dat gericht is op vijf
aandachtsgebieden (zie onder Inhoud). Deze aandachtsgebieden kunnen per kernactiviteit worden
ingezet om informatie over het betreffende kind in relatie tot deze kernactiviteit te verzamelen.
Daarnaast zijn er de kinderdagboeken als registratiemiddel. Hierin worden - ongeveer tweewekelijks - ontwikkelingssignalerende
gegevens van elk kind genoteerd. Daar is een portfolio aan verbonden: een representatieve verzameling van
activiteiten en van werk van elk kind, die markante momenten in de groei van een kind weergeven.
Al deze informatie tezamen wordt gebruikt voor het opstellen van stand-van-zaken-overzichten en voor de planning van betekenisvolle
(kern)activiteiten. De planning van activiteiten vindt plaats aan de hand van een activiteitenboek.
Inhoud
Het observatie-instrument is gekoppeld aan Startblokken en Basisontwikkeling. Leidraad voor het pedagogisch handelen in
Startblokken zijn de kernactiviteiten: spel- en constructieve activiteiten en activiteiten met verhalen, boeken en teksten. In
Basisontwikkeling zijn deze activiteiten uitgebreid met gespreksactiviteiten, lees- en schrijfactiviteiten en reken-wiskundeactiviteiten.
Aan elk van deze kernactiviteiten is een observatiemodel verbonden dat is afgeleid van de ontwikkelingsperspectieven.
Deze modellen helpen om de ontwikkeling van de activiteiten zelf goed te kunnen volgen en een goed beeld te krijgen
van de ontwikkelings- en leerprocessen die door die kernactiviteiten gestimuleerd worden. De observatiemodellen zijn
gericht op vijf aandachtsgebieden:
A. Betekenissen en motieven van kinderen: is er bijv. sprake van actieve betrokkenheid en nemen ze initiatieven.
B. De activiteit zelf: zit er ontwikkeling en voortgang in.
C. Taal-denken binnen de activiteit: benoemen en beschrijven, bijv. redeneren en gebruik van schema's.
D. Brede ontwikkeling binnen de activiteit: zoals samen spelen, reflectie, zelfsturing.
E. Specifieke kennis en vaardigheden binnen de activiteit: bijv. motorische vaardigheden en gebruik van instrumenten.
Deze aandachtspunten zijn per kopje nader uitgeschreven.
In de dagelijkse observaties worden niet alle observaties gebruikt voor de planning van het vervolgaanbod. A, B en C spelen
bij de dagelijkse observaties echter altijd een rol. Observatiegegevens over D en E worden met name voor de periodieke
stand-van-zaken-overzichten gebruikt.
In HOREB is tevens het evaluatie-instrument voor NT2 opgenomen: 'NT2 in beeld'. Het bevat een deel om de ontwikkeling
van kinderen in beeld te brengen en een deel om de leerkrachtvaardigheden te evalueren.
Afnameprocedure
Het observeren begint met een observatiemodel voor de intreeperiode, waarbij de leerkracht gedurende de eerste drie
maanden informatie over het kind verzamelt. Deze periode wordt afgesloten met een eerste stand-van-zaken-overzicht.
Vervolgens (dagelijkse) observaties van kernactiviteiten, in elk geval op de aandachtspunten A, B en C. Op basis van
verzamelde informatie worden periodiek (minimaal twee keer per jaar) stand-van-zaken-overzichten opgesteld. Aan
het eind wordt een overdrachtsrapportage opgesteld bij de overgang naar de onderbouw van de basisschool resp. naar
de volgende groep. Deze periodieke overzichten vinden plaats per kernactiviteit (samenvattend overzicht per kernactiviteit). Deze
worden in verband gebracht met de brede ontwikkeling en de specifieke kennis en vaardigheden, die door middel van deze
kernactiviteiten zijn gegroeid. In dit stadium komt de via de rubrieken D en E verzamelde informatie van pas. Omdat
de doelen van Startblokken/Basisontwikkeling gespreid zijn over de (vijf) kernactiviteiten, is nu een totaaloverzicht
te maken. Wanneer ontdekt wordt dat de gegevens ontoereikend zijn, kunnen situaties worden gecreëerd om
aanvullende informatie te verkrijgen. Wanneer er twijfels zijn over de 'groei' in ontwikkeling, kunnen eventueel aanvullende
observaties worden gemaakt of toetsen worden gebruikt.
Suggesties voor handelen na observatie
De gevolgde procedure levert vanaf het begin inzichten op over de ontwikkeling van elk individueel kind en signalen over
stagnaties en achterstanden. De leerkrachten gebruiken deze informatie direct in de planning van hun onderwijsactiviteiten
en bij het bepalen van extra aandacht en hulp.
Tijdsbesteding voor invullen instrument
Een indicatie is moeilijk te geven. Voor wat betreft het observeren gaat het om een dagelijkse, in het werk ingekaderde activiteit. Gaat sneller
naarmate men meer routine heeft opgebouwd. Daarnaast wordt aanvullende informatie gezocht en verwerkt. De informatie
wordt gebruikt voor planning en reflectie en in die zin lopen observeren/informatie verzamelen en het gebruik van de
verzamelde informatie voor de planning van activiteiten in elkaar over.
Vervolgmogelijkheden
Ingebed in Startblokken en Basisontwikkeling.
Scholing nodig voor gebruik
Van leid(st)ers en leerkrachten wordt een onderzoekende en reflectieve instelling verwacht. Verder is er een training voor het
werken met Startblokken en Basisontwikkeling, waarin het werken met HOREB een centrale rol speelt.
Besteladres
APS, afdeling VODA
Zwarte Woud 2
Postbus 85475
3508 AL Utrecht
Fax: (030) 285 67 76
Kosten (onder voorbehoud)
HOREB: € 35,00
HOREB voor Startblokken: € 15,00
Literatuur
Bron
Bovenstaande informatie is ontleend aan:
- Kijk eens goed... observatie-instrumenten voor jonge kinderen / door A. Veen en A. Kraan. - Averroès Stichting, 2001.
- Gegevens van de uitgever.